SUNUŞ
Siyaset felsefesinin bir parçası olan devlet felsefesi, devletin ve toplumsal hayatın özü, doğuşu, anlamı, temel ilkeleri ve temel biçimleri üzerinde geliştirilen öğretilere tekabül etmektedir. Tarihsel akıl çerçevesinde bakıldığında Türk Devlet Felsefesi, Türklerin tarih sahnesine çıktığı günden bugüne, tarihsel bir kopuşu işaret etmeyip tecrübe edilmiş geleneğe ve sürekliliğe dayanmakta; devletin kökenlerini, doğasını, anlamını, kaynaklarını, amaçlarını, kapsamını ve dayanaklarını felsefî bir yöntemle ele almaktadır.
Toplumsal ahenk, uyum ve düzen Türklerde devlet teşkilâtı vasıtasıyla kurulmaya çalışılmıştır. Türkler, devlete, milleti ve töreyi düzene koyma, milleti derleyip toparlama, halkı eğitme, nüfusu çoğaltma ve yoksul halka yardım etme görevlerini yüklemişlerdir.
Türk milleti, devleti ve toplumsal düzeni töre/kanun yoluyla koruma, zulmetmeme, halkının refahını sağlama, diğer milletler (düşmanlar) nezdinde hak ve çıkarlarını temin etme gibi hususlarda süreklilik arz eden bir felsefî anlayış geliştirmiştir. Devletin insan hayatındaki yeri, adaletli bir yönetimin nasıl olması gerektiği gibi hususlar ise bu alandaki temel problemler olarak dikkat çekmektedir.
Türk milletinin, devletin ve temel işlevinin ne olduğu ve nasıl yönetileceğine dair geliştirdiği felsefî anlayış; günün sosyal, ekonomik ve siyasî şartlarına bağlı olarak farklılıklar arz etse de güçlü devlet, bekâ, adalet, refah, yoksulu gözetme, mazluma merhamet gibi özellikler süreklilik arz etmiştir. Her bir Türk devleti güçlü ve meşru bir otorite kurmak suretiyle “devletin bekâsı ve milletin refahını” teminat altına alma ülküsünü öncelikli ve ihmal edilemez bir hedef olarak görmüştür.
Bir toplumun devlete yüklediği anlama bağlı olarak, devletin teşkilâtlanması, işleyişi, devlet ile vatandaş ilişkisi toplumdan topluma veya aynı toplumda zaman içerisinde farklılıklar göstermiştir. Bu bağlamda Türk devlet felsefesinin ilk izlerine en eski yazılı Türk kaynaklarından olan Orhun Kitabelerinde rastlanılmaktadır. Özellikle destanlar, kitabeler, yazıtlar ve siyasetnameler Türk devlet felsefesinin derin izlerini taşıyan kaynak eserler niteliğindedir. Bu kapsamda başvurulan en önemli edebî metinlerin başında kuşkusuz Türk kültür ve medeniyetini, devlet ve idare felsefesini, toplumsal ve ekonomik yaşamı, dinî ve tecrübî hayatı derin yönleriyle yansıtan bir eser olan Kutadgu Bilig gelmektedir.
Türk devletlerinin teşkilâtlanma biçimleri, tarihsel ve coğrafi şartlara da bağlı olarak farklılıklar göstermiştir. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi de tarihî süreç içerisinde Türk devletlerinde uygulamaya konulan en son teşkilâtlanma biçimi olma özelliği taşımaktadır.
Zorlu bir coğrafyada ve stratejik bir konumda bulunan Türkiye, 21. yüzyılın çetrefilli bölgesel ve küresel sorunları karşısında bu anlayışı mümkün kılacak yeni bir yönetim modeline ihtiyaç duymuş; çağın şartlarına uygun ve mevcut sorunları çözme, beklenti ve taleplere cevap verme kapasitesi yüksek, demokratik, güçlü Türkiye’yi temin edecek, Türk milletinin engin devlet felsefesi müktesebatından hareketle tasarlanan “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi”ni inşa etmiş, kritik bir yönetim reformuna imza atmıştır. Yeni hükûmet etme sisteminin tarihî ve felsefî temellerinin Türk Devlet Felsefesi başlıklı bu eserle sizlere sunduğumuz birbirinden kıymetli çalışmalar ile daha iyi anlaşılacağını düşünüyoruz.
Türk Akademisi Siyasî Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı (TASAV) olarak, Türk Devlet Felsefesini ve bugünkü son yönetim biçimi olan Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemini ele alan bir çalışma yapmayı amaçladık. Bu düşüncelerden hareketle değerli bilim insanı sayın Prof. Dr. Muhammet Hanifi MACİT’in editörlüğünde, Türk devlet felsefesinin derin izlerini taşıyan çok değerli metin ve analizlerden oluşan “Tarihsel Akıl Çerçevesinde Türk Devlet Felsefesi” başlıklı bu kitabı hazırladık.
Türk devlet anlayışının ve teşkilâtlanma biçimlerinin analizini yapmaya gayret eden bu çalışmada, Türk tarihinin yurttan devlete uzanan sürekliliği ele alınmıştır. Eser; yurt, töre, kut, kağan, yönetim, tarihsel hedefler (kızıl elma) ve benzeri hususlar çerçevesinde nitelikli bölümlerden oluşmaktadır.
Literatüre önemli bir katkı sunacağına ve referans bir eser olacağına inandığımız bu eser, alanlarında temayüz etmiş değerli bilim insanları Prof. Dr. Saadettin Yağmur Gömeç, Prof. Dr. Erkan Göksu, Prof. Dr. Ümit Kılıç, Doç. Dr. Oğuzhan Göktolga, Doç. Dr. Hüseyin Kalemli, Doç. Dr. Yasin Şehitoğlu, Doç. Dr. Uğur Üçüncü, Doç. Dr. Oktay Özgül, Dr. Coşkun Erdoğan, Dr. Alper İplikci, Fatih Oğuz ve Mustafa Yiğit’ten oluşan güçlü bir akademik ve uzman kadronun çok kıymetli bilimsel çalışmalarıyla hazırlanmıştır.
Ortaya konulan eserin okuyucu ve araştırmacılara yararlı olması ve yeni ufuklar açması dileğiyle, başta Prof. Dr. Muhammet Hanifi Macit olmak üzere eserin ortaya çıkmasında emek veren isimlerini zikrettiğimiz kıymetli bilim insanlarına ve TASAV çalışanlarına, kitabın hazırlanması ve yayınında emeği geçen herkese teşekkür ediyorum.
İsmail Faruk AKSU
TASAV Başkanı
İÇİNDEKİLER
İsmail Faruk AKSU / Sunuş
M. Hanifi MACİT / Giriş
M. Hanifi MACİT/ Türk Devlet Felsefesinin Teorik Arka Planı Üzerine
Saadettin Yağmur GÖMEÇ / Türk Devletinde Kaganlık ve Katunluk Kurumu Hakkında
Yasin ŞEHİTOĞLU / Türk Devlet Düşüncesinde Sınıf(sızlık), Yetki ve Liyakat
Uğur ÜÇÜNCÜ / Nutuk’ta Türk Devlet Düşüncesinin İzleri
Yasin ŞEHİTOĞLU / Bahaeddin Ögel’in “Türklerde Devlet Anlayışı” Başlıklı Eseri
Erkan GÖKSU / Türk Hâkimiuyet Anlayışı Üzerine
Ümit KILIÇ / Osmanlı Devleti’nde Hâkimiyet Anlayışı
Oktay ÖZGÜL / İskitler’de Atalar Kültü ve Yurt Kavramı
Coşkun ERDOĞAN / Türk Devlet Telakkisinde Hükümdarın Meşruiyet Zemini ve Siyasî Hâkimiyeti Bakımından Kut Anlayışı
Hüseyin KALEMLİ / Türk Devlet Geleneğinde Egemenlik Anlayışının Dönüşümü
Erkan GÖKSU / Kutadgu Bilig’e Göre Türk Devlet Anlayışı, Töre ve Adalet
Alper İPLİKCİ / Türk Töresinin Türk Devlet Felsefesine Etkisi Üzerine Bir İnceleme
Fatih OĞUZ / Türk Devlet Modeli Avrupa Devletlerine Rol Model Olabilir Mi?
Mustafa YİĞİT / Devlet Felsefemizde Bir Bağımsızlık Sembolü: Ay-Yıldızlı Al Bayrak
Oğuzhan GÖKTOLGA / Türk Devlet Felsefesi ve Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi